Λίγη ιστορία για το 1ο Γυμνάσιο της ελεύθερης Ελλάδας.
Οι ετερόχθονες κάτοικοι του νησιού της Σύρου που κατέφυγαν σ? αυτό για να σωθούν από τις τούρκικες διώξεις, μόλις στάθηκαν στα πόδια τους θέλησαν να δώσουν στα παιδιά τους ότι οι ίδιοι είχαν στερηθεί εξαιτίας του Οθωμανικού ζυγού: Παιδεία και μόρφωση. Έτσι, το καλοκαίρι του 1833 υπέβαλαν σχετική πρόταση στη δημογεροντία της Ερμούπολης και στις 6 Οκτωβρίου άρχισαν τα μαθήματα και η οικοδόμηση το
υ κτιρίου.
Πρώτος Γυμνασιάρχης υπήρξε ο δάσκαλος του γένους Νεόφυτος Βάμβας. Το πρώτο αυτό Γυμνάσιο είχε 4 τάξεις, με 153 μαθητές και λειτούργησε με τοπικούς πόρους χωρίς καμία κρατική βοήθεια. Την επόμενη χρονιά (1834) φοίτησαν 200 μαθητές. Το σχολείο διέθετε επίσης αξιόλογη βιβλιοθήκη με βιβλία σε διάφορες γλώσσες.
Σε ομιλία του τον Αύγουστο του 1834 ο Νεόφυτος Βάμβας, σε μια αποστροφή του προς τους κατοίκους θα πει: «Σεις Ερμουπολίται, σεις πρώτοι μετά την ανέγερσιν του εθνούς εδώκετε το λαμπρόν και όντως ελληνοπρεπές παράδειγμα του ζήλου της παιδείας και της δημόσιας ανατροφής, εις τούτην την πόλιν, της οποίας το έδαφος προ ολίγον εσκέπασον άκανθοι, την σήμερον είναι τα καλύτερα τολμούν είπειν εκπαιδευτικά καταστήματα».
Ήδη το 1829 0 δημογέροντας Λουκάς Ράλλης είχε την ιδέα της ίδρυσης Γυμνασίου ενώ ο Αντώνιος Σαλάχας πρόσφερε δωρεάν το οικόπεδο και η ειδική επιτροπή που συγκροτήθηκε το 1833 προέβη στη διενέργεια εράνου για το κτίσιμο του σχολείου. Επιπλέον, η επιτροπή αποφάσισε τα εύπορα παιδιά να πληρώσουν 4 δραχμές το μήνα, η δημογεροντία να επιβάλει ειδική εισφορά στα ναυπηγούμενα πλοία στους συριανούς ταρσανάδες ενώ οι σπουδαιότερες επιχειρήσεις του νησιού να διαθέτουν ένα μέρος από τα κέρδη τους για το σκοπό αυτό.
Έτσι το ιστορικό αυτό σχολείο άρχισε να σκορπά τα φώτα της γνώσης από το 1833 αδιάλειπτα. Ανατρέχοντας στο μαθητολόγιο του σχολείου, μπορεί κανείς να εντοπίσει αξιόλογα στοιχεία κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Όσον αφορά στην ηλικία των μαθητών ο μικρότερος ήταν 8 και ο μεγαλύτερος 35 χρονών. Σχετικά με τις ιδιαίτερες πατρίδες των μαθητών προηγούνται οι καταγόμενοι από τη Χίο (102) και ακολουθούν οι καταγόμενοι από τη Σμύρνη (56) την Κρήτη (27) και τα Ψαρά (26). Τα στοιχεία αυτά αποτελούν μια ένδειξη του πληθυσμιακού δυναμικού της Ερμούπολης στα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, ενώ υπάρχουν μαθητές προερχόμενοι και από άλλες ελλαδικές περιοχές (π.χ. Ύδρα) καθώς και από το εξωτερικό (π.χ. Γαλλία , Αλεξάνδρεια). Μικρός αριθμός μαθητών προέρχεται και από άλλα νησιά των Κυκλάδων (Τήνο, Άνδρο, Σίφνο, Μήλο κ.λ.π.). Η επίδοση των μαθητών είναι αξιοπρόσεκτη, διότι είναι πολύ υψηλό το ποσοστό των αριστούχων.
Στο 1ο Γυμνάσιο Σύρου φοίτησαν σημαντικές προσωπικότητες της πολιτικής και της οικονομικής ζωής, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Κυπαρισσός Στεφάνου, Ανδρέας Συγγρός?.